Gent KANTL 15, volume 2
Introduction to the manuscript, Recipes 1-50, Recipes 51-100, Recipes 101-150, Recipes 151-206
Introduction to the manuscript, Recipes 1-50, Recipes 51-100, Recipes 101-150, Recipes 151-206
Nederlandse vertaling | Middle Dutch original text | English translation |
2.151 [Een drankje] voor oude of zieke mensen Neem een kwart (=inhoudsmaat) wijn. Daar moet men vier verse eieren in doen en met de pot [wijn] kloppen tot de dooiers en het wit van de eieren helemaal geklopt zijn. Dan moet men de kwart [wijn] op het vuur zetten en goed verhitten totdat het wit schift en het onderste helemaal boven[drijft] (?). De rest drinkt men warm. Dit is goed [voor zo]als boven [is aangegeven]. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | (p.71)[151] Om voer ouden lieden oft zieck Men zal nemen een quaert wyns Daer zalmen in werpen vier versche eyeren die zalmen metten pot ontwee hutselen tot dat die doeijers ende wit van eyeren al wel ontwee is dan zalmen die quaert int vier zetten ende laetent wel heet worden ende dat loopet det wyt ende Donderste bouen al wit ende dat ander drinctmen al werm dit is goet als bouen | 2.151 [A drink] for old or sick people Take a quart wine. Put four fresh eggs in it end beat these with the pot [of wine] until the yolks and whites of the eggs are completely mixed.. Then put the quart [wine] on the fire and heat it well until the white separates and the lower [floats] all on top(?). The rest one will drink warm. This is good to be used as [mentioned] above. Contents - Glossary - Top |
2.152 Saus voor brasem op een rooster of aan het spit Neem voor één brasem een half ons gember en een halve mengel verjus. Doe de verjus over de brasem als hij geoosterd is en doe wat peterselie en allerlei goede specerijen in de saus. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [152] Zause tot eenen braesem op eenen rooster Oft eenen spit gebraeden neempt tot eenen braesem een half onse gembers een half mengelen vertuijs ende als den braesem gebraeden is soe doeter dat vertuijs op ende een deel petercelyen ende alderhande goet cruijt dat doet in die saus . | 2.152 Sauce for bream on a grill or spit For one bream, take a half ounce ginger and a half ... verjuice. Pour the verjuice over the bream when it has been roasted and add some parsley and all kinds of good spices to the sauce. Contents - Glossary - Top |
2.153 Saus voor gebraad Neem de lever van een zeug, kook deze gaar en stamp fijn in een vijzel. Neem voor een lever een plak weggebrood, snijd de korst eraf, rooster het en week in wijnazijn. Neem dan de lever en wit (ongeroosterd?) brood en zeef dit met [zoveel] wijn [dat het] de juiste dikte heeft. Doe er suiker, gember, saffraan en zout in, alles naar behoefte. neemt - dittografie Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [153] Zause tot gebraet Neemt die leuer van eenen zockvercken ende zietse wel stotse ontwee in eenen mortier ende neemt eenen plax wegge tot eender leueren ende snijt die corsten af ende hersten ende weycket in wyn edick ende nemet dan neemt die leeueren ende dan schoon broot slaetet duer met wyn te pas dicke doet daer in suijcker gember sofferaen sout ende al van pas . | 2.153 Sauce for a roast Take a sow's liver, boil it well and pound it in a mortar. Take a slice of wedge loaf for one liver, cut off the crust, toast it and steep it in wine vinegar. Then take the liver and white (untoasted?) bread and strain it with [enough] wine to thicken it enough. Add sugar, ginger, saffron and salt, all to taste. neemt - dittography Contents - Glossary - Top |
2.154 Voor in een pastei Voor een pastei van 2,5 pond is nodig 2 'ons' vleesvet, 2 pond rozijnen en 2,5, een half lood gember, een half lood peper, een lood nootmuskaat, 2 lood suiker en een kwart lood saffraan. [Andere pastei] In een pastei van 4 kippen gaan een pond of meer pruimen, 2 lood gember, een half lood kaneel en een half lood nootmuskaat. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [154] [Tot een pastey] Item een pastey van ijƷ pont moet zyn ij ons ruets vlees ende ij pont rosijnen ende ijƷ, half loot gembers ende een half loot peepers ende een loot muscaten ij loot zuyckers ende j vierdeloot p.72sofferaen in een pastey van iiij hoender moet zyn een half pont oft meer pruijmen ende ij loot gembers ende een half loot caneels ende een half loot muscaten . | 2.154 For a pie For a pie of 2.5 pounds take 2 ounce fat of meat, 2 pound raisins and 2.5, half lot ginger, a half lot pepper, one lot nutmeg, 2 lot sugar and a quart lot saffron. [Another pie] A pie with 4 chickens contains a pound or more prunes, 2 lot ginger, a half lot cinnamon and a half lot nutmeg. Contents - Glossary - Top |
2.155 Voor een potpastei Neem fijn gehakt mager vlees, kook dat op en schuim het af. Bak het in zijn vet met peper, gember, paradijskorrels, krenten en rozijnen. [Doe] dan wijn erbij, en bestrooi voor het opdienen met kaneel. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [155] Om een pot pastey Neemt maeger vlees cleyn gehact ende dan op gesoden ende dan schoon geschuijmt ende zamen in zyn vet gesoden ende daer dan op gedaen peeper ende gember greyn karenten ende rosijnen ende wyn daer in ende alsmen dat op richt dan zalmen dat be strouwen met caneel | 2.155 For a pot pie Take finely chopped lean meat, parboil it and skim it. Then fry it in its fat with pepper, ginger, grains of paradise, currants and raisins. [Add] wine to it, and sprinkel with cinnamon before serving. Contents - Glossary - Top |
2.156 Om een taart in een pot te maken Dan moet men appels in stukken snijden en in een pot doen. Werp venkel[zaad] erbij, wat boter en een kroes wijn, en doe er gember en suiker bij. Kook dit samen tot het goed is, dien alles op in een schotel en strooi er kaneel en suiker op. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [156] een tarte te maeken in eenen pot Zoe salmen appel snijden ontstucken ende doen die in eenen pot ende werpen daer venckel inne ende wat boteren ende een croesen wijns ende doen daer gember op ende suijcker ende dat te gader op gesoden te maeten ende dat te zamen gericht in scotelen ende strauwender caneel ende zuijcker op ~~~ . | 2.156 To make a tart in a pot Cut apples into pieces and put them in a pot. Throw in fennel[seed], some butter and a mug of wine, and add ginger and sugar. Boil this together until it is done, and serve everything in a dish, sprinkled with cinnamon and sugar. Contents - Glossary - Top |
2.157 Een andere taart in een pot Neem ronde kweeappels en bereid ze voor alsof met ze in een pastei gaat doen. Hol de kweeappels uit en verwijder het klokhuis. Doe er kaneel, suiker en boter in. Zet ze bij elkaar in een pot en giet er [zoveel] wijn in dat ze bedekt zijn. Laat samen stoven tot het vocht genoeg is ingekookt. Dien ze op en strooi er kaneel en suiker op. booter - Braekman leest hier 'boeter'. stoouen - Braekman leest hier 'stoven'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [157] [Een ander] Item men sal nemen queeappelen al ront ende maekense oftmense in pasteyen doen zoude ende dan zalmen die queeappelen hoelen ende doen die kerssel uuijt ende doen daer in caneel ende zuijcker ende booter ende zetten te zamen in eenen pot ende giet daer in wijn dat ouerdect zy ende laetent te gaeder stoouen totdat cort genoch zy ende richtet op ende strouwet daer caneel ende zuijcker op ~~~ | 2.157 Another tart in a pot Take round quinces and prepare them as when they are added to a pasty. Scoop out the quinces and remove the core. Put in cinnamon, sugar and butter. Put them together in a pot and add [enough] wine to cover them. Let it simmer together until the liquid has boiled down enough. Serve them sprinkled with cinnamon and sugar. booter - Braekman reads this as 'boeter'. stoouen - Braekman reads this as 'stoven'. Contents - Glossary - Top |
2.158 Saus bij geroosterde kapoen Neem appels 'van Andie' (een appelras?), schil ze en snijd ze in schijven, of schil ze niet. Doe ze in een pot, en doe er veel kaneel bij, suiker, wat saffraan en een beetje gember. Laat samen koken tot het dik genoeg is, en giet het over geroosterde kapoen. scellen - Braekman corrigeert dit terecht naar 'sniden'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [158] [Saus bij geroosterde kapoen] Item men zal nemen appel vander andyen ende scellen ende scellen die ontstucken tot schijffen of laetense ongeschelt ende doen die in eenen pot ende doen daer vol caneels by ende zuijcker ende wat sofferaen ende luttel gembers ende laetent te gaeder op zieden dat te maeten dick zy ende gietent ouer gebraden capuijn . | 2.158 Sauce for roasted chapon Take apples 'of Andie' (a kind of apple?), peel them in slice them, or do not peel them. Put them in a pot, and add a lot of cinnamon, sugar, some saffron and a little ginger. Let it boil together until it has thickened enough, and pour it over roasted chapon. scellen - Braekman changes this properly to 'sniden'. Contents - Glossary - Top |
2.159 Om gelei te maken Neem snoeken en palingen, kook ze in wijn en schuim ze goed af. Neem de vis als hij gekookt is [uit het kookvocht], leg hem op stro en laat afkoelen. Neem dan stukken laos, saffraan, nootmuskaat, gember, paradijskorrels en foelie, en doe die in de wijn met schillen van een citroen. Doe deze specerijen in een zeef (=zeef de specerijen uit het vocht?). Hoe meer [specerijen] u erdoor doet, hoe beter [de gelei] is. cruijde - Braekman leest hier 'cruijden'. voer ... voor - In de hertaling is de suggestie van Braekman overgenomen. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [159] Om te maeken geley Neemt snoeken ende palingen ende zyetse in wijn ende schuymten wel ende als hy gesoden is neemten visch ende legten opt stroo ende laetet coelen dan neempt gebroken galigaen sofferaen noot- muscaten gember greijn foelije doeget in den wyn ende scellen van eenen lime ende doet dese cruijde in eenen starmijn voer ghijse meer doer doet voor dat zy beeter is . | 2.159 To make jelly Take pikes and eels, boil them in wine and skim well. Take the boiled fish out [of the cooking liquid], lay it on straw and let it cool. Then take pieces of galangal, saffron, nutmeg, ginger, grains of paradise and mace, and add this to the wine with the peel of a lemon. Put the spices in a strainer (=strain the liquid to remove the spices?). The more [spices] are added, the better [the jelly] will be. cruijde - Braekman reads this as 'cruijden'. voer ... voor - In the translation I have used the suggestion by Braekman. Contents - Glossary - Top |
2.160 Om amandelsaus in de vastentijd te maken Neemt men amandelen, kaneel, gember, een beetje peper en een beetje brood. Doe het door een zeef met water en kook het samen totdat het gebonden is. Doe er dan wat suiker in en laat afkoelen. Hierin legt men geroosterde vis. broots - Braekman leest hier 'broot'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | p.73 [160] Om te maeken mandelet in den vasten neempt men amandelen caneel gember een luttel peepers en een luttel broots doeget duer een stermyn mette water ende ziedet te gader tot dat dicke is dan doeter wat zuijckers in ende laetet couden hier in leetmen gebraeden visch | 2.160 To make almond sauce during Lent Take almonds, cinnamon, ginger, a little pepper and a little bread. Strain it through a sieve with water and boil together until it has thickened. Then add sugar and let it cool. Put roasted fish on it. broots - Braekman reads this as 'broot'. Contents - Glossary - Top |
2.161 Voor gelei Neem 1 kwart wijn, 5 lood en een kwart lood bindmiddel, een kwart lood kruidnagel, een kwart lood paradijskorrels, een kwart lood laos, een kwart lood gember, anderhalf lood kaneel, twee lood kleurstof, en suiker naar smaak. Stamp de specerijen grof, behalve de kaneel die fijn gestampt moet zijn. Dan neemt men [de] specerijen die samen met de wijn gekookt zijn. Laat die [wijn] wat afkoelen en giet deze door een zak om helder te laten worden. Zeef dan het bindmiddel dat in dezelfde wijn is gekookt zonder de specerijen. Druk dan de kleurstof uit in de wijn [die] met de specerijen [is gekookt] en doe het bindmiddel er [pas] bij als deze geklaard is. Breng samen aan de kook in een aardewerken pot. Giet het dan door een linnen doek, giet het in een schotel en laat het opstijven. v loot een vierdelloots bant - Volgens Braekman is hier een ingrediënt vergeten na '5 lood', maar deze hoeveelheid 'bant' klopt, vergeleken met andere recepten. verslaen - Braekman leest hier 'verstaen'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [161] Om geley Neemt j quaert wyns v loot een vierdelloots bant een vierdelloots naegel ende een vierdelloots greyns j vierdellot galigaen j vierdelloots gember jƷ loot caneels twe loot verwe zuyckers nae dat v genoch dunct grof gestooten dat cruijt anders dan dat caneel zal men cleyn stooten dan neemptmen cruijt metten wyn te zamen opgesoden ende dan zalment een luttel laeten verslaen ende dan in den zack gieten ende laetent claren den bant gesoden inden seluen wyn sonder cruijt dan doergeslagen dan die verwe wit gedruct inden wyn metten cruijt dan die band daer in gedaen als geclaert is dan te zamen opgesoden in eenen eerden pot dan duer eenen lynen doeck gegoten ende gietent in die scotelen ende laetent styven | 2.161 For jelly Take 1 quart wine, 5 lot and a quart lot thickener, a quart lot clove, a quart lot grains of paradise, a quart lot galangal, a quart lot ginger, one and a half lot cinnamon, two lot colouring,and sugar to taste. Pound the spices coarsely, except the cinnamon that has to be pounded finely. Then take [the] spices that have been boiled with the wine. Let this [wine] cool a little, and pour it through a sack to make it clear. Then strain the thickener that has been boiled in the same wine without the spices. Then press the colouring in the wine that has boiled with the spices and add the thickener when it has been clarified. Bring everything to the boil in an earthenware pot. Then strain through a linen cloth, pour it into a dish and let it set. v loot een vierdelloots bant - According to Braekman there should be another ingredient after '5 lood', but the amount of 'bant' is right when compared to similar recipes. verslaen - Braekman reads this as 'verstaen'. Contents - Glossary - Top |
2.162 Suikerij Neem een kwart room, 4 lood bindmiddel en ruim een kwart pond gepelde amandelen, suiker en witte, geschilde gember en zout, van elk [zoveel] als u wilt. Kook het bindmiddel in [een deel van] de room en zeef die dan. Stamp de amandelen met dezelfde gezeefde room waar het bindmiddel niet in is (?) en dan giet men het bindmiddel erin en kook het samen op. Zeef dan door een fijne zeef of doek in een schotel en laat het opstijven. witt - Braekman leest hier 'wilt'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [162] Suyckerey Neemt een quaert roemen iiij loot band ende een groot vierdeel pont amandelen die scellen af gedaen ende zuijcker ende witt gember geschelt zout van elcx alst goed dunct den bant gesoden in die roomen ende dan duergeslagen die mandelen gestooten metten zeluen roomen duergeslagen daer dan bant niet in en is dan zal men den bant in gieten dan te zamen opsieden dan duer een heer gegoten oft duer eenen doeck dan in die schotel gegoten ende laeten styuen | 2.162 'Suikerij' Take a quart cream, 4 lot thickener and an ample quart pound peeled almonds, sugar and white, peeled ginger and salt, off everything as much as you like. Boil the thickener in [a part of] the cream and strain it. Pound the almonds with this strained cream without the thickener (?) and pour in the thickener and boil it together. Then strain through a fine-meshed sieve or cloth into a dish and let it set. witt - Braekman reads this as 'wilt'. Contents - Glossary - Top |
2.163 Een pastei met 2 konijnen en een kip Neem 2 lood gember, 1 lood nootmuskaat, een half lood foelie, een half lood kaneel, ruim een achtste lood saffraan, 2 pond pruimen, een half poind dadels, 1½ pond krenten en 10 peren met wat suiker en ruim een pond boter. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [163] Een pastey van ij lamperaes ende een hoen Neemt ij loot gembers ende j loot rompen ende een half loot foelijen ende een half loot caneels meer dan een half vierdel loots sofferaen ende ij pont prumen ende een half pont daeye len ende jƷ pont karenten ende x peeren ende wat zuijckers meer dan een pont boteren | 2.163 A pie with 2 rabbits and a chicken Take 2 lot ginger, 1 lot nutmeg, a half lot mace, a half lot cinnamon, well over an eighth lot saffron, 2 pound prunes, a half pound dates, 1½ pound currants and 10 pears with some sugar and well over a pound butter. Contents - Glossary - Top |
2.163 Om palingpastei te maken Neem 6 alen die zo dik zijn als een staande spinrok, 3 pond rozijnen, een pond pruimen, anderhalf lood peper, anderhalf lood gember, 1 lood nootmuskaat of een half lood foelie, een kwart lood saffraan, 2 en een kwart 'ons' boter, drie eieren en 1 kwart pond suiker. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [164] Om een aelpastey te maken p.74Neemt vj aelen gelyck eenen staende sponrock dicke iij pont rosynen een pont pruijmen ende anderhalf loot peepers ende anderhalf loot gembers j loot rompen oft een half loot foelie ende j vierdelloots sofferaen ende ij ons booter ende een vierdeel drye eyer ende j vierdeel pont zuijckers | 2.163 To make eel pie Take 6 eels, the thickness of a standing distaff, 3 pound raisins, one pound prunes, one and a half lot pepper, one and a half lot ginger, 1 lot nutmeg or a half lot mace, a quart lot saffron, 2 and a quart ounce butter, three eggs and 1 quart pound sugar. Contents - Glossary - Top |
2.165 Om een kip met groene kruiden te koken Neem, als de kip gaar gekookt is, het vocht met het vet. Als het te vet is, moet u het vettige eruit laten. Neem peterselie en een beetje rozemarijn en kook dit op met de kip. Steek wat kruidnagels in de kip om mee te koken, trek de kruidnagels er dan uit en bewaar ze voor het serveren. Neem dan een kroes wijn, doe er wat suiker in en zo veel edik als u het zuur hebben wilt. Als u de edik er te vroeg in giet, dan worden de kruiden vaal. zalt - Braekman leest hier 'zult'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [165] Om een hoen te versieden met gruenen cruijde Als dat hoen genoch gesoden is soe nemt dat nat metten vet ende eest te vet zo zuldy dat vetsel vuijt laeten neempt petercelye ende een luttel roosmaryns ende laet dat metten hoen opsieden steeckter wat naegel in dat hoen daert mede op ziet dan trect die naegel vuijt ende houtse tegen dat ghyt oprichten mocht dan neemt een croesen wijns ende doeter in wat zuijckers ende alsoe vele edick nae dat ghyt zuer hebben wylt gieter den edick te vroech inne dan zalt tcruyt vael worden | 2.165 To cook a chicken with green herbs When the chicken has boiled enough, take the liquid with the fat. When it is too fat, leave it out. Take parsley and some rosemary and bring to the boil with the chicken. Prick some cloves in the chicken to boil it with, then pull them out and keep them for serving. Then take a mug of wine, and add some sugar and as much posca as you want to make it sour. If the posca is added too soon, the herbs will fade. zalt - Braekman reads this as 'zult'. Contents - Glossary - Top |
2.166 Om gelei te maken Neem anderhalf kwart wijn, 7½ lood bindmiddel, een half lood kruidnagel, een half lood paradijskorrels, een half lood nootmuskaat, een half lood laos, een half lood gember, 3 lood kaneel en 3 lood kleurstof, en suiker naar gelang u genoeg vindt, en maak het zoals in het andere recept beschreven staat. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [166] Om geley te maeken Neemt anderhalf quaert wijns vijƷ loot bants ende een half loot naegel ende een half loot greins ende een half loot rompen ende een half loot galigaen ende een half loot gembers ende iij loot caneels ende iij loot verwen ende zuycker nae dat v genoch dunct ende gemaect als int ander gescreuen staet | 2.166 To make jelly Take one and a half quart wine, 7½ lot thickener, a half lot cloves, a half lot grains of paradise, a half lot nutmeg, a half lot galangal, a half lot ginger, 3 lot cinnamon and 3 lot colouring, and sugar according to what you deem right, and prepare it as described in the other recipe. Contents - Glossary - Top |
2.167 Om rode aalbessenpuree te maken Stamp ze fijn in een vijzel, zeef ze door een fijne zeef en kook ze op in een nieuwe pot. Roer met een houten lepel, en doe [zo veel] suiker erin dat het zoet genoeg is. Kook het vervolgens tot het dik genoeg is. ende - Dittografie. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [167] Om aelbesijencruyt te maeken ende dat root Gestooten in eenen mortier ende slaent duer een heer ende ende op zieden in eenen nieuwen pot ende geruert met eenen houten lepel ende zuijcker daer in dan dattet zuet genoch is ende ziedent dan dat dicke genoch is | 2.167 To make redcurrant jelly Pound them in a mortar, strain through a fine-meshed sieve and bring to the boil in a new pot. Stir with a wooden spoon, and add [as much] sugar to make it sweet enough. Then boil until it has thickened enough. ende - Dittography. Contents - Glossary - Top |
2.168 Aalbessensaus Neem een pint aalbessen, gekookt in wijn en daarna gezeefd. Doe er dan 2 eidooiers in en wat boter. in - Verschrijving voor 'ende' Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [168] Saus tot aelbesijen Neemt j pint aelbesijen opgesoden in wyn ende dan duer geslaegen ende dan ij doeijer van eyeren in gedaen in wat boter | 2.168 Red currant sauce Take a pint red currants, cooked in wine and then strained. Then add 2 egg yolks and some butter. in - Error in writing for 'ende' Contents - Glossary - TTop |
2.169 Saus bij steur Als je steur kookt: anderhalf uur. En als u hem braadt, dan maakt u daarbij een saus van wijn, foelie, en een klein beetje kruidnagel. vijr - Braekman leest hier 'uuijr'. Inhoudsopgave - Glossarium - BBegin | [169] (Saus tot stuer) Als ghy stuer ziet anderhalf vijr ende als ghyen braet dan maect daerop een nat van wijn ende foelij ende nagelen een lutterken | 2.169 Sauce for sturgeon Boiling sturgeon: one and a half hour. And when roasting it, make a sauce for it from wine, mace, and some cloves. vijr - Braekman reads this as 'uuijr'. Contents - Glossary - Top |
2.170 Om een kalfspastei te maken Als u kalfspastei maakt, neemt u 3 pond vlees, gemengd met 2 xxx schapenvet, 1 pond boter, 2 pond rozijnen, een half pond krenten en 1 pint wijn, plus 2½ lood gember, 1½ lood peper, een half lood foelie, een half lood nootmuskaat, een achtste [pond, lood?] suiker, een half kwartlood saffraan en een lood kruidnagels. een - Verschrijving voor 'ende'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [170] Om een calfspastey te maeken Als ghy calfs pasteijen maect dan neemt iij pont vlees ende ij ons schaep ruets en j pont boteren en ij pont rosijnen ende een half pont corenten ende j pint wijns onder vlees p.75gemenct en ijƷ loot gembers en jƷ loot peepers ende een half loot foelije ende een half loot rompen ende een achtendeel zuijckers ende een half vierdelloot sofferaen een een loot nagelen | 2.170 To make a veal pie When making veal pie, take 3 pound meat, tempered with 2 ounce mutton fat, 1 pound butter, 2 pound raisins, a half pound currants and 1 pint wine, plus 2½ lot ginger, 1½ lot pepper, a half lot mace, a half lot nutmeg, an eighth (pound, lot?) sugar, a half quart lot saffron and a lot cloves. een - Error in writing for 'ende'. Contents - Glossary - Top |
2.171 Om druivengelei te maken Neem de druiven, pers ze uit en zeef de wijn (=het sap) van de druiven door een doek. Als de wijn helder is, moet men 8 kwart van het vocht nemen. En neem 8 zure appels, schil ze en snijd ze in stukken, en kook ze in het vocht. Duw ze door een fijnmazige zeef. Als ze gezeefd zijn, moet men alle wijn nemen en met de gezeefde appels boven het vuur hangen. Doe er suiker of honing in zo veel als u wilt, en laat het koken tot het dik genoeg is om te snijden. Doe er gember in, kaneel en nootmuskaat. maeken - Braekman leest 'maken'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [171] Om te maeken druijfcruijt Men zal nemen die druuen ende persensse vuijt ende laeten den wijn vanden druyuen loopen duer eenen doeck dan den wijn claer is dan zal men viij quaerten vanden nat ende viij zueter appelen ende nemen en scellense ende snijdense onstucken ende ziedense in dat nat ende slaense duer een her ende als zy duergeslaegen zyn dan zal men nemen al den wijn ende han genen metten duergeslagenen appelen ouer tvier ende doender zuycker oft honich inne soe lange dat v duncket dat zuet genoch is ende laetet zieden dan het dijck genoch is datment snijden can ende doender in gember ende caneel ende rompen . | 2.171 To make grape jelly Take the grapes, press them and strain the wine (=the juice) of the grapes through a cloth. Take 8 quart of the liquid when the wine is clear. And take 8 sour apples, peel them in cut into pieces, and cook them in the liquid. Strain thruogh a fine-meshed sieve. When they have been strained, take all the wine and the strained apples and hang over the fire. Add as much sugar or honey to it as you like, and let it boil until it is thick enough to cut. Add ginger, cinnamon and nutmeg. maeken - Braekman reads 'maken'. Contents - Glossary - Top |
2.172 Om rog te bereiden Kook de rog met veel zout, laat afkoelen en leg [op een] droge [plek]. Pel de huid af. Neem brood, geweekt in het warme kookvocht van de vis, en noten en stamp ze samen fijn. Doe ze dan door een fijnmazige zeef met edik en wijn. Doe er veel saffraan in om het geel te maken en ook andere specerijen. Leg dan de vis erin en strooi er kaneel op. sofferaens - Braekman leest 'safferaens'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [172] Om vlooten te gereiden Ziedet die vlooten ende zoutse wel dan laetse coelen ende legtse drooge ende scelse af die huijt dan neempt broot geweijct metten wermen zop vanden visch neempt nooten ende stoot se tsamen dan doetse duer een her met edijck ende met wyn ende doet daer in vele sofferaens dat geel zy ende ander cruijt oeck ende dan legget den vis daerin ende stroijter caneel op . | 2.172 To prepare ray Boil the ray witha lot of salt, let it cool and put it [in a] dry [spot]. Peel off the skin. Take bread, steeped in the warm cooking liquid of the fish, and nuts and mash them together. Then strain it through a fine-meshed sieve with posca and wine. Add a lot of saffron to it to make it yellow, as well as other spices. The put the fish in it and sprinkle cinnamon over it. sofferaens - Braekman reads 'safferaens'. Contents - Glossary - Top |
1.173 Een andere manier om rog te bereiden Neem walnoten en kruim van witbrood, peperkoek en saffraan, stamp dit samen fijn en doe het door een fijnmazige zeef. Neem wijn en edik, en het kruiden[mengsel] daarin en giet het ongekookt op de rog. Inhoudsopgave - Glossarium - BBegin | [173] Noch om vlooten te gereiden Neemt okernooten ende cruijmen van wittebroot peepercoeck ende sofferaen dat stoot te zamen al ontwee ende doeget duer een her neempt wijn met edick ende doet dat cruijt daerin en gietet op die vloot ongesoden . | 2.173 Antoher way to prepare ray Take walnuts and the crumb of white bread, gingerbread and saffron, mash this together and strain through a fine-meshed sieve. Add wine and posca, and the spices to it and pour over the ray without cooking it. Contents - Glossary - Top |
2.174 Voor karpers in de vastentijd Neem een karper en kook die goed gaar. Neem hem [van het vuur] als hij gaar gekookt is en laat hem in zijn kookvocht staan. Schep dan met een lepel het vet af [en doe dit] in een klein pannetje. Daar moet je veel suiker bij doen, wijn en edik. Doe hier wat koek bij zodat het bindt. Laat het koken totdat het wat gebonden is. Giet het dan op de karper als hij in de [serveer]schotel ligt. schelpten - Braekman corrigeert dit terecht naar 'schepter'. dat wat bijnde ... zy - Dittografie. Braekman kiest voor 'dat wat bijnde', ik denk dat 'dat gebonden zy' correct is. Inhoudsopgave - Glossarium - BeBegin | [174] Om kerpers in die vasten Neemt eenen kerper ende zieten wel morwe ende als hy morwe gesoden is doeten af ende laeten staen in zyn zop dan schelpten met eenen lepel dat vet af in een cleyn penneken daer suldy toedoen wel zuijcker wijn ende edick hier doet in wat coecks op dat bijnde Dan laetet staen zieden dat wat bijnde dat gebonden zy ende dan ghijetet opten kerper als hij in die scotel leet . | 2.174 For pike during Lent Take a carp and boil until well done. Remove it [from the fire] when it is done, and let it stand in its cooking liquid. Then scoop off the fat [and put this] into a small pan. Add a lot of sugar to it, wine and posca. Add some gingerbread to thicken it. Let it boil until it has been thickened. Then pour it over the carp when it lays on the [serving]dish. schelpten - Braekman corrects this into 'schepter'. dat wat bijnde ... zy - Dittography. Braekman picks 'dat wat bijnde', I think that 'dat gebonden zy' is correct. Contents - Glossary - Top |
2.175 Om pepersaus bij wildbraad te maken Neem goed bruin geroosterd brood, stamp het fijn en zeef het met wijn. Laat goed koken en doe er een beetje peper in of paradijskorrels, en saffraan. Maar doe er veel suiker en kaneel in. Hierop legt men het wildbraad, of men giet het in sauskommetjes. Inhoudsopgave - Glossarium - BegBegin | [175]p.76Om peeper tot den wilden braet te maecken Neempt broot wel root geherst ende stootet ontwee ende slaetet duer met wijn ende laetent wel zieden ende doeter een luttel peepers in ofte greyn ende soffe raen mer zuijckeret wel ende doeter in veel caneels hier in leetmen dat wijltbraet oft men gietet in sausieren . | 2.175 To make pepper sauce for venison Take dark toasted bread, mash it and strain it with wine. Let it boil well and add a little pepper or grains of paradise, and saffron. But add a lot of sugar and cinnamon. One puts the venison on [the sauce], or one pours it in [separate] sauce boats. Contents - Glossary - Top |
2.176 Om een potpastei te maken Neem mager vlees, klein gehakt en dan geblancheerd en goed afgeschuimd. Bak het dan in zijn vet en schuim [weer] goed af. Doe er peper, gember, paradijskorrels, krenten, rozijnen en wijn erin en als men het opdient, bestrooit men het met kaneel. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [176] Om een pot pastey te bereyden Neemt maeger vlees cleijn gehact ende dan op gesoden schoon geschuijmt ende dan tsamen in zyn vet gesoden ende schoon geschuijmt daer op gedaen peeper gember greijn karenten ende rosijnen wijn daerinne ende alsmen opricht op gestroijt met caneel . | 2.176 To prepare a pot pie Taker lean meat, finely chopped and then parboiled and well skimmed. Then fry it in its fat and [again] skim well. Add pepepr, ginger, grains of paradise, currants, rainsins and wine, and when it is served one sprinkles it with cinamon. Contents - Glossary - Top |
2.177 Om een galentijn te maken Neem goed bruin geroosterd brood en week dit in goede wijn. Zeef het dan door een zeef en kook het zodat het goed bindt. Doe er dan kruidnagel in, paradijskorrels, gember en foelie. Hierin legt men snoek en paling, en als men ze in de schotel legt, doet men er kaneel op. Inhoudsopgave - Glossarium - BegiBegin | [177] Om te maeken een galentyn Neemt broot wel root gehorst ende zettet te weijcke in goeden wyn ende duergeslagen duer een stamyn ende ziedet dat wael bijndet ende dan doet daerin nagel greijn gember foelije hier in leet men snoecken ende paelinck ende als mense schotelt dan doetmen daerop caneel . | 2.177 To make a galentine Take dark toasted bread and steep this in good wine. Then strain it through a sieve and cook it to thicken it well. Then add clove, grains of paradise, ginger and mace. In this [sauce] one places pike and eel, and one sprinkles them with cinnamon when they are put into the dish. Contents - Glossary - Top |
2.178 Voor een kwart komijnsaus Neem precies een pond brood, 30 eieren, een kwart wijn, 2 lood gember, krap een kwart lood saffraan, meer dan een half pond suiker en een half lood laos. Neem komijn naar de smaak als u dit dan proeft [om te zien] wat er ontbreekt, een kwart lood foelie en een kwart lood kaneel. Zeven kwart wijn levert ongeveer 12 kwart [komijnsaus] op. coemen - Braekman leest hier 'roemen'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [178] Om een quaert comeneijen Neemt scherp een pont broots xxx eyer een quaert wijns ij loot gembers naeuw j vierdelloots sofferaen meer dan een half pont zuijckers ende een half loot galigaen neemt coemen nae den monde als ghy dit dan proeuet wat hem ontbreect ende j vierdelloots foelije ende j vierdelloots caneels seuen quaerten wijns brengen omtrent xij quaerten wijt . | 2.178 For a quart cumin sauce Take exactly one pound bread, 30 eggs, a quart wine, 2 lot ginger, a small quart lot saffron, more than a half pound sugar and a half lot galangal. Take cumin to taste if you tast it to saee what is missing, a quart lot mace and a quart lot cinnamon. Seven quart wine yields about 12 quart [cumin sauce]. coemen - Braekman reads 'roemen'. Contents - Glossary - Top |
2.179 Om amandelsaus in de vastentijd te maken Neem amandelen, kaneel, gember, wat peper en wat brood. Doe dit door een zeef met water en kook het samen totdat het dik genoeg is. Doe er wat suiker in en laat het afkoelen. Hierin legt men geroosterde vis, en erop strooit men witte suiker. Inhoudsopgave - Glossarium - BeginBegin | [179] Om te maeken mandeley binnen den vasten Neemt amandelen caneel gember luttel peepers ende een luttel broots doeget duer een stamyn met water ende ziedet te zamen dat dick is ende doeter wat zuyckers in ende laetet couden hier in leetmen gebraden visch hier op doet men wijtten zuijcker . | 2.179 To make almond sauce during Lent Take almonds, cinnamon, ginger, some pepper and some bread. Strin this through a sieve with water and cook together until it has thickened enough. Add some sugar and let it cool. In this [sauce] one puts roasted fish, sprinkled with white sugar. Contents - Glossary - Top |
2.180 Om een karper te koken Neem een karper - neem een bruine - en steek hem in de staart en bekijk het bloed (? of 'vang het bloed op'?). Haal dat eruit en maak [de vis] van buiten schoon maar was hem niet. Neem wijn en wat bier en water. Neem 2 of 3 uienbollen en snij ze aan stukken. Neem wat gestampte peper en paradijskorrels en doet dit ook over de karper en laat hem koken. Neem [een stuk] boter zo groot als een ei[, doe erbij en] laat zo lang koken tot [de vis] ongeveer halfgaar is. Neem dan gestampte kruidnagel, daarvan het meeste, en gember, foelie en nootmuskaat van elk een beetje naar de smaak, en wat suiker naar gelang u wilt, en wat edik. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [180] Om een kerper te zieden p.77Neemt een kerper neempt eenen bruijnen steecten in den steert ende neemt dat bloet waer ende dat doeter [uuijt] ende dan doeten buijten schoon mer en wasches niet nempt wijn ende een weynich biers ende water neempt ij hoey oft iij hoey Iuijns ende snijtse tot stucken ende een weenich peepers een weenich greijns gestooten dit doet mede ouer metten kerper ende laetet zieden neempt een ey groot booter soe lange laetet zieden dat ontrent half genoch is dan neempt gestooten naegel die neemt meest ende gember ende muscaten bloemen rompen van elcx weenich nae den mont ende wat zuijckers nae dat v goet dunct ende wat edicks . | 2.180 To boil a carp Take a carp - take a brown one - and pierce the tail and look at the blood (? or 'collect the blood'?). Take it out and clean [the fish] on the outside but do not wash it. Take waine and some beer and water. Take 2 or 3 onion heads and cut them in pieces. Take some mashed pepper and grains of paradise and add this also to the carp, and let it boil. Take [a piece of] butter the size of an egg[, add this and] let it boil until [the fish] is about halfway done. Then take mashed cloves, this the most, and ginger, mace and nutmeg of each a little to taste, and some sugar as you think right, and some posca. Contents - Glossary - Top |
2.181 Als u een zweer krijgt Bindt dan een rozenkrans om het lichaamsdeel waar de zweer is, van de meeste (beste?) kralen die u krijgen kunt. Neem als dat niet helpt bijvoet in een doek en bind die om het getroffen been. Neem kruidnagels of andere goede specerijen en leg die in een teiltje met vuur. Ga daarboven staan zodat [de rook] van beneden optrekt, maar houd uw mond dicht opdat daar geen rook in komt. En neem vooral geen goede specerijen bovenin, want het trekt opwaards met de zoete geur. Opmerking 1 - Ik begrijp dat de kom met vuur op de vloer moet staan en niet hoger, want de heilzame stoffen trekken met de rook omhoog. De patiënt houdt het getroffen lichaamsdeel in de rook, naar ik aanneem, maar moet uitkijken deze niet te inhaleren. Opmerking 2 - Ik twijfel nog steeds of moeder nu 'zweer' of 'baarmoeder' betekent. egheenen - Braekman leest 'gheenen'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [181] Als u die moeder opcoompt Soe bijnt om v leeden daer die moeder leet een coralen vijftich vanden meesten corael dat ghy gecrijgen cundt ende oft dan niet en helpt soe neempt bijvoet in eenen doeck ende bijnten om dat zelver been ende neempt naegel oft an der goet cruijt ende legget in een teylken met vier ende gaet daer bouen staen dat van beneden opstref mer hout uwen mont toe dat daer egheenen roock in en come ende bouen al en neempt egheen goet cruijt van bouen want naeden zueten rueck trecket opwaerts | 2.181 When one gets an abscess Then bind a rosary around the bodypart where the abscess is, of the most (best?) beads one can get. If that does not help, take mugwort in a cloth and bind that around the stricken limb. Take cloves or other good spices and put them in a bowl with fire. Stand over it, so that [the smoke] will rise from below, but keep your mouth closed to prevent any smoke entering it. Note 1 - If I understand this correctly, the fire bowl should be put on the floor and not higher, because the beneficial substances will rise with the smoke. I presume that the patient will hold the afflicted limb in the smoke, taking care not to inhale any of it. Note 2 - I am still in doubt whether moeder means 'abscess' or 'womb'. egheenen - Braekman reads 'gheenen'. Contents - Glossary - Top |
2.182 Als de zweer [zo] koud is dat u steken in uw zij heeft Dan moet u kapperolie en viooltjesolie nemen, van elk evenveel, en half zo veel ongezouten boter. Zet dit op het vuur, maak er een zalf van en smeer dat daar het u zeer doet in de zij. Opmerking 1 - Het om koudvuur kunnen gaan. Die term wordt volgens het WNT al sinds medio 16de eeuw gebezigd. Maar pijn in de zij is niet een typisch symptoom van koudvuur. Opmerking 2 - Misschien betreft het hier een 'koude baarmoeder'. Graag jullie mening (gebaseerd op betrouwbare bronnen)! Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [182] Als v die moeder vercouwet is dat ghy steecten hebt in u zyde dan zuldy nemen olye van cappers ende olije van fiolen elcx eeuen veel ende half alsoe [veel] ongesouten booter ende zettet die opt vier ende maeken daer salf af ende smeeret daer mede op daert v weede doet in dije zyde . | 2.182 When the abscess is [so] cold that one has stabbing pain in the side Then take caper oil and violet oil and half as much unsalted butter. Put this on the fire, make into an ointment and spread that on the afflicted side. Note 1 - Maybe this is gangrene. The term 'koudvuur' (litt. cold fire') has been in use since the middel of the 16th century. But pain in the side is not a typical symptom of gangrene. Note 2 - Maybe this cure is for a 'cold womb'. Please let me know what you think (based on reliable sources) Contents - Glossary - Top |
2.183 Als u suffig of benauwd bent voor het hart Neem dan een pint rijnse wijnedik, 3 lood broodsuiker en 2 lood kandijsuiker. Kook dit in een nieuwe pot. Drink er 's ochtends nuchter een glaasje van en vast daarna. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [183] Als ghy dommich oft benaut zyt voor u hert Dan neempt een pint Rynsch wijneedick ende iij loot broot zuijckers ij loot zuijcker candy ziedet in eenen nieuwen pot en drinct daeraf zmergens nuchteren een gelaesken ende vast daerop | 2.183 When one is drowsy or has heart trouble (?) Then take a pint posca of Rhine wine, 3 lot loaf sugar, and 2 lot candied sugar. Cook this in a new pot. Drink a glass of this in the morning when sober, and fast afterwards. Contents - Glossary - Top |
2.184 Om jonge hoenderen te koken met groot hoefblad Neem jonge [bladeren van] groot hoefblad en blancheer ze in water. Doe het water eruit, en neem vocht waar de kippen in gekookt zijn, een stuk boter en het groot hoefblad. Laat dit smoren met de gekookte kippen en doe er een beetje edik en wat saffraan bij, gember, kaneel en andere goede specerijen en veel suiker. dat - Verschrijving voor 'dan'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [184] Om te versieden ionge hoendere met lackdoeck Item ghy zult nemen ionge lackdock ende lae ten op zieden met water ende dat doet dat waeter schoon p.78vuijt ende neempt vanden naet daer die hoender in gesoden zyn ende een deel boteren ende den lackdoek ende laet dit smooren metter versieden hoenderen ende doeter by een lut tel edicx ende wat sofferaens gember caneel ende ander goet cruijt ende veel zuijcker . | 2.184 To cook young chickens with butterbur Take young [leaves of] butterbur and parboil them in water. Take out the water, and take the liquid in which the chickens have been cooked, a lump of butter, and the butterbur. braise this with the cooked chickens and add some posca and some saffron, ginger, cinnamon, and other good spices and a lot of sugar. dat - Error in writing for 'dan'. Contents - Glossary - Top |
2.185 Dit legt men op een ettergezwel Om te beginnen moet u wat zuurdesem nemen, wat varkensreuzel, wat gist van scharbier, wat weggebrood en room, en stamp dat door elkaar. Leg het op het gezwel dan zal het daarmee opengaan. En als het open gegaan is dan moet men daar een pasta op leggen, gemaakt van tarwemeel, dooiers van eieren en wat druppels (?) honing, samen door elkaar gemengd. tersten - Braekman leest 'iersten'. zeldy - Braekman leest 'zeldi'. ruesels - Braekman leest 'ruets'. scerbiers heffen - Braekman leest 'scerbierscheffen'. salt - Braekman leest 'solt'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [185] Dit leet men op zwernis In den tersten zeldy nemen wat heuels ende wat vercken ruesels ende wat scerbiers heffen ende wat weggen en roomen ende breken dat onder een ende leggent op die zweernis dan salt daer mede vuijtgaen ende alst vuijtgegaen is soe zalmen daer op leggen een plaester gemaect van weijten meel ende van doijeren van eyeren ende wat drop honich zamen ondereen gemenget .. | 2.185 This is put on an abscess To start with, take some sourdough, some pork lard, some yeast of small beer, some wheatbread, and cream, and pound that together. Put it on the abscess and it will open. And when it is open, put a paste on it, prepared from wheat flour, yolks of eggs, and some drops of honey, tempered together. tersten - Braekman reads 'iersten'. zeldy - Braekman reads 'zeldi'. ruesels - Braekman reads 'ruets'. scerbiers heffen - Braekman reads 'scerbierscheffen'. salt - Braekman reads 'solt'. Contents - Glossary - Top |
2.186 Als de borst ontstoken is Neem dan ??? van ??? en een ontkorst stuk zuur roggebrood. Kook het samen en maak er een zalf van met wat varkensreuzel en gezouten boter. Leg dat dik op de [getroffen plek], daar zal het onder verdwijnen. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [186] Als u borst sweeren wil Dan neemt die moeijer van strollus ende een cruijm zoer roggen broot ende zietse ondereen wat verckens roesels ende wat zoute boter tot eender zaluynge maect ende dat legt daer dick op daer salt onder vergaen .. | 2.186 When the chest is inflamed Then take ??? of ??? and a piece of decrusted sour rye bread. Cook it together and make an ointment of this with some pork lard and salted butter. Put this [in a] thick [layer] on the afflicted spot, and it will dissappear under it. Contents - Glossary - Top |
2.187 Ook [een remedie] als u ergens een gezwel hebt Neem dan weggebrood, room, wat gist van scharbier, zuurdesem en varkensreuzel. Leg dat op [het gezwel]. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [187] Noch als ghy wat sweerens hebt Dan neempt weggen en roomen ende wat scerbiers heffen ende wat hevels ende ber gen roesels dat legt daer op .. | 2.187 Another [remedy] when one has an abscess Then take wheat bread, cream, some yeast of small beer, sourdough and pork lard. Put that on [the abscess]. Contents - Glossary - Top |
2.188 Om ontlasting te hebben Neem gedroogde hysop en zevenblad, gestampt in een vijzel (van elk evenveel), en vijgen. Doe van het poeder bij [de vijgen] en eet dit 's ochtends een uur voordat u gaat eten. droogen - Braekman leest 'droeger'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [188] Om camer te hebben Neemt droogen Isoop ende zeuen blaeder gestampt in eenen vijsel ende elcx euen veel ende neempt vijgen ende doeter van den poeijer inne ende eet dat zmergens een wre eer ghy gaet eeten . | 2.188 To make stool Take dried hyssop and ground elder, mashed in a mortar (equal amounts of each), and figs. Add some of the powder to [the figs] and eat this in the morning one hour before breaking fast. droogen - Braekman reads 'droeger'. Contents - Glossary - Top |
2.189 Het garen voor een tijk van 3 el Neem 8 pond scheergaren en 7 pond inslaggaren, het scheergaren krap (?) 5 el en de inslaggaren moet 4 el zijn (ca 3,5 bij 2,8 meter?), dit zou zijn met een ??? en aan weerszijden van 11 kwarten moet er een pond [garen] minder zijn in de hoop. Item een tijk van 10 kwarten met de ??? 6½ pond scheergaren en 6 pond inslaggaren net zo krap (?) als hiervoor geschreven is. Item 19 pond blauwe wol en 1 pond rode wol en 1 ons paarse wol, daarvan maakt men 14 el (ca 9,8 meter?) lakenstof en daar is 4 pond ??? Dit recept is geen onderdeel van het glossarium hootpolinck - Betekenis niet bekend. vviij - Braekman leest 'viiij' (9). my - Braekman corrigeert dit naar 'men'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [189] Dat garen tot eender tiecken van 3 ellen Neemt viij pont scheergarens ende vij pont inslach dat scheergaren cleijn van v ellen ende den inslach zal zyn iiij ellen die zoude zyn met eenen hootpolinck ende weersijde van xj vierdeelen zoe zout een pont min zyn in den hoop ~~~~ Item een tieck van x vierdeelen metter hoot polinck vjƷ pont scheergarens ende vj pont inslachs alsoe cleijn als voor gescreuen is Item xix pont blauw wollen ende j pont roeyer wollen ende j ons peerser wollen ende daer maect my af xiiij ellen p.79 laekens ende daer isser iiij pont afgeswert .. | 2.189 The yarn for a ticking of 3 ell Take 8 pound warp yarn and 7 pound weft yarn, the warp yarn narrowly (?) 5 ell and the weft yarn must be 4 ell (3.5 by 2.8 metres?), this would be with a ??? and on both sides of eleven quarter there must be a pound [yarn] less in the heap. Item a ticken of 10 quarter with the ??? 6½ pound warp yarn and 6 pound weft yarn just as narrowly (?) as described before. Item 19 pound blue wool and 1 pound red wool and 1 ounce purple wool, this is made into 14 ell (9.8 metres?) of which is 4 pound ??? This recipe is not part of the glossary hootpolinck - Meaning not known. vviij - Braekman reads'viiij' (9). my - Braekman corrects this into 'men'. Contents - Glossary - Top |
2.190 [Iets] om in het bier te doen zodat het niet zuur wordt Neem een kruid dat zure (?) rozemarijn heet, hysop, kleinbladige salie en scharlei, samen een handvol bij elkaar gebonden, en leg of hang het in het biervat. ((De rozenkrans weegt 10 ½ lood met het snoer) Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [190] Om int bier te doen dat niet zuer en wort Neemt cruijt dat heyt zoeren roosemarijn isoop smael zauie ende scaerley tsamen een hantvol op een gebonden ende legget oft hanctet in dat bier vat den pater noster weecht x½ loot metten snoer . | 2.190 [Something] to add to beer to keep it from turning sour Take a herb that is called sour (?) rosemary, hyssop, small-leaved sage and clary, together a handful bound together, and put or hang it in the beer barrel. (The rosary weighs 10 ½ lot with the string) Contents - Glossary - Top |
2.191 Om zalf te maken voor een pijnlijke borst Neem daarvoor zachte boter die niet gezouten is, varkensreuzel die niet gezouten is, een klein beetje was en een beetje schapenvet, wat water en raapolie. Kook dit samen op in een pan. Neem dan olijfolie en doe het erin. drop olijs - Niet bekend. Het dubbele recept 192 heeft raepolije, dat heb ik in de hertaling overgenomen. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [191] Om salve te maeken op zeer borsten Daer neemt toe safse booter die niet gesouten en is bergen roesel dat niet gesouten en is ende een cleyn lutterken was ende een lutterken scaepen ruets een weenich waters ende drop olijs dat ziet te gaeder op in een panne dan neempt olye vanden lijf dat doet daer nae Inne . | 2.191 To make ointment for a sore breast Take soft butter that is unsalted, unsalted boar suet, a little bit wax and some sheep fat, some water and rapeseed oil. Bring this together to the boil in a pan. Then take olive oil and add it. drop olijs - Meaning not known. The double recipe 192 mentions raepolije, I have used that in this translation. Contents - Glossary - Top |
2.192 Om zalf te maken voor een pijnlijke borst Neem daarvoor safse (?) boter die niet gezouten is en een klein beetje was en wat schapenvet, weinig water en raapolie. Kook dit samen op in een pan, neem dan olijfolie en doe het erin. Opmerking - Vanaf hier neemt een andere hand over. Deze heeft, misschien om te oefenen, eerst het vorige recept overgeschreven. boter - Braekman leest 'loter'. vas - Braekman leest 'val'. waters - Braekman leest 'watere'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [192] Om salf te maken op verborst seer daer neempt toe safse boter die niet ghesauten en is ende een cleijn lutsken vas ende een luttel schapen ruets wenych waters ende raep olije dat siet te gaeder op in eenen pan ende dan nempt olij vanden lijf dat doet daer nae in . | 2.192 to make ointment for a sore breast Take safse (?) butter that is unsalted, a little bit wax and some sheep fat, some water and rapeseed oil. Bring this together to the boil in a pan. Then take olive oil and add it. Note - From this point another hand takes over. This person has, maybe for practice, coied the previous recipe. boter - Braekman reads 'loter'. vas - Braekman reads 'val'. waters - Braekman leest 'watere'. Contents - Glossary - Top |
2.193 Om Lombardische eitjes te maken in de vastentijd Neem amandelen en wat geroosterde handappel, wijn, saffraan, kaneel, gember, suiker en een beetje stijfsel. luttel - Braekman leest 'scottel'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [193] Item om eijcken Lommerts te maken in die vasten neempt eyken lomers mandelen ende een luttel ghebraden [sp]ijsappel ende wijn ende sofferan cnel ghijnbar suijker ende een luttel stijfsel . | 2.193 To make Lombard eggs during Lent Take almonds and some baked apple, wine, saffron, cinnamon, ginger, sugar, and some starch. luttel - Braekman reads 'scottel'. Contents - Glossary - Top |
2.194 Om komijnsaus te maken in de vastentijd Neem wit brood, wijn, komijn, kaneel, gember, suiker en wat stijfsel. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [194] Om komenei te maken in die vasten neempt schon broet ende wijn ende komeij ende cnel ghijnbar suijker ende wat stijfsel . | 2.194 To make cumin sauce during Lent Take white bread, wine, cumin, cinnamon, ginger, sugar and some starch. Contents - Glossary - Top |
2.195 Een vulling voor visjes Neem geroosterde appels, suiker, kaneel, gember, saffraan, wat stijfsel en wat gesmolten boter, en bestrooi de [vis]vorm goed met kaneel. Opmerking - Vglk. recept 1.64. kleel - Braekman corrigeert dit naar 'meel'. Ik denk dat er 'kneel' moet staan. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [195] Een spijs te maken tot vijskens een neempt ghebraden appelen ende suijker ende kneel ghijnbar sofferaen ende wat stijfsel ende wat ghesmelte boete[r] ende stroeijet die form wel met kleel . | 2.195 A stuffing for little fish Take roasted apples, sugar, cinnamon, ginger, saffron, some starch and some melted butter, and sprinkle the [fish]form well with cinnamon. Note - Cf. recipe 1.64. kleel - Braekman corrects this into 'meel'. I think it should read 'kneel'. Contents - Glossary - Top |
2.196 Om een 'Peeter van Lissent'(?) te maken Neem wat room en maak die lauw. Rasp dan wit brood en roer het in de room totdat het dik genoeg is. Zet dit dan bij het vuur en laat het een beetje staan rijzen(?). Doe het dan in een pan en laat het bakken zo lang als men een struif bakt. lissent - Braekman leest 'lessent'. doeghet - Braekman leest 'doetet'. van de - Braekman leest 'vaar', corrigeert dit naar 'dan', en kan het woord erachter niet ontcijferen. Het is van mij ook een gok. men een struijf doet - Deze regel, de onderste van p.79, was misschien bij de foto's die Braekman tot zijn beschikking had niet te zien. De woorden ontbreken in zijn editie. In plaats daarvan is op de gok aangevuld '(noot is)'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [196] Om te maken een peeter van lissent xx neempt wat roemen ende macse lau ende dan raspt schoen broet tot dat wel van pas dick is in die roemen gheroert ende dan sedt dit bijt vier ende laetet wat ghaen ende dan sedtet doeghet in een pan ende latet backen van de lange als men een struijf doet. . | 2.196 To make a 'Peeter of Lissent'(?) Take some cream and make it tepid. Then grate white bread and stir it into the cream until it has thickened enough. Put it near the fire and let it rise a bit. Then put it in a pan and let itbake for as long as it takes to bake a pancake. lissent - Braekman reads 'lessent'. doeghet - Braekman reads 'doetet'. van de - Braekman reads 'vaar', corrects this into 'dan', and can not read the next word. My reading is also not certain. men een struijf doet - Maybe this line, the bottom line on p. 79, was not visible on the pictures used by Braekman. The words are missing in the edition. Instead, the sentence is finished with 'noot is)'. Contents - Glossary - Top |
2.197 Om 'sneeuw' te maken Neem vette room, wat rozenwater en wat suiker. Neem [dan] een stokje, splijt die aan het uiteinde en wrijf die tussen uw handen. Neem dan het schuim af en leg dit op een geribbeld (?)bord, doe het dan in een schaal. hand - Braekman leest hier ' handen', maar de tilde ontbreekt. tergoer - Braekman leest hier 'tergoel'. doegt - Braekman leest hier (of corrigeert naar) 'doeget' . Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [197] p.80 Om sneeu te maken neempt saenen van roemen ende wat roos waeters ende wat suyckers ende neempt een pen ende spleijtse teijnde op ende wrijft die tussen v hand ende dan neempt dan dat schuijm x af ende legghet op een ghetraeylde tergoer ende dan doegt in een schael . | 2.197 To make 'snow' Take fat cream, some rosewater and some sugar. Then take a small stick, split it up at the end and rub between the hands. Then take the froth and put this on a ribbed (?) teller, and then put it in a dish. hand - Braekman reads ' handen', but the tilde is missing. tergoer - Braekman reads 'tergoel'. doegt - Braekman reads or corrects into 'doeget' . Contents - Glossary - Top |
2.198 Om plattekaas te maken Neem wat stremsel, doe het in room of melk en laat dat een nacht staan bezinken. Doe het dan in de [kaas]mandjes. Leg [eerst] in de mandjes schone doekjes, en giet de gestremde melk erin. Belast het met een steen en laat het dan uitlekken. Doe er dikke room over. sunken - Braekman leest hier 'siinken'. verloepen - Braekman lees 'verloopen'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [198] om platte kesen te maken neempt vat rijnsel ende doeghet in roemen of mulck ende laet dat eenen nacht staen ende sunken ende dan doeghet in die korfkens ende in die korfkens daer doet schoen doeckxkens in ende dan ghiet dat gheronnen mulck(?) daerin ende laeijet met een steen ende laetet dan verloepen ende dan doeter saen van roemen ouer . | 2.198 To make fresh (soft) cheese Take some rennet, add it to cream or milk and let it set for a night. Then put it in [cheese] baskets. [First] put clean cloth in the baskets, then pour in the curds. Weigh it down with a stone and then let it drain. Pour fat cream over it. sunken - Braekman reads 'siinken'. verloepen - Braekman reads 'verloopen'. Contents - Glossary - Top |
2.199 Om eierwafels te bakken Neem room, tarwemeel, eieren en gesmolten boter, en een beetje gist. Roer het door elkaar en laat het wat rijzen. Doe dan veel (?) boter in het ijzer en vervolgens het beslag. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [199] om eijerwafelen te backen neempt roemen ende veijten meel ende eijer ende ghe smolte boeter ende een luttel ghesten ende ruerent onder een ende laetet wat ghaen ende dan doet fuel boter int xx jserren ende dan die spijs . | 2.199 To bake egg waffles Take cream, wheat flour, eggs and melted butter, and a little yeast. Stir it together and let it rise. Than add a lot of (?) butter in the iron and then the batter. Contents - Glossary - Top |
2.200 Om zwarte zalf te maken Neem 1 pollepel dik-vloeibare (?) teer (?), 1 pollepel ongepijnde honing, 2 tinnen lepels rijnse wijnedik, 2 tinnen lepels olijfolie, 1 lepel (?) guichelheil en 2 kwart lood witte gember. Kook dit bij elkaar. neg?? - Braekman leest 'negel' (nagel), als een maat. Voor het plantje lijkt me dat niet mogelijk, ik gok op een verschrijving van de kopiist voor 'lepel'. onder een - Braekman leest 'overeen'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [200] Om suarte salf te maken neempt j potlepel drop tarsen ende j potlepel drop honijch ende ij tenen lepel rijnssen wijneck ende ij tenen lepel olij vanden lijf om j neg?? spans gruen ende ij verdelloets wijtten ghijnbar dat siet onder een . | 2.200 To make black ointment Take 1 large spoon thick (?) tar (?), 1 large spoon unpinned honey, 2 pewter spoons vinegar of Rhine wine, 2 pewter spoons olive oil, 1 spoon (?) pimpernel and 2 quarter lead white ginger. Boil this together. neg?? - Braekman reads 'negel' (nail), as a measure. I do not think the plant would be measured in such a manner and think it is an error in writing for 'lepel' (spoon) onder een - Braekman reads 'overeen'. Contents - Glossary - Top |
Motto en naam van eigenaar | Jayme fort une beuer | Motto and name of owner |
2.201 Om noten in te maken Men moet de noten plukken rond Sinte Margriet (20 juli) en ze acht dagen weken in schoon water. Geef ze elke dag vers water. Dan moet men ze wat drogen tot ze zwart worden. Neem 3 pond suiker. Daar moet u in doen 1 quart water, en kook dit samen op het vuur en schuim het af. Prik 4 gaten in deze noten, en daar moet u kruidnagel en kaneel in steken, en gember, wat u wilt. En als de suiker goed afgeschuimd is moet u de noten erin doen en ze zachtjes laten koken. Wanneer ze een tijdje gekookt hebben neemt u ze er weer uit. Zet de suiker weer op het vuur en laat staan koken. Doe dan een druppel op een tinnen schotel, en als [de suiker] zo dik is dat het nog dun uitloopt op de schotel doet u de noten er weer in en laat ze zo lang samen koken totdat ... suiker is. Dan moet u weer bekijken op de schotel of [de suiker] uitloopt maar niet veel. Strooi er wat gestampte specerijen in naar gelang u een sterke [smaak] wilt en giet het dan samen in een pot. Laat die open staan totdat het afgekoeld is. sunte - Braekman leest hier 'siinte'. latense - Braekman leest 'laetense'. ende als sij een wijlen ... staen sieden ende - Augensprung van Braekman. latse - Braekman leest 'laetse'. voel - Braekman leest 'veel'. streijen - Braekman leest hier 'stroijen'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [201] p.81 Om noten te sulten ghij sult die noten plucken in om sunte margriet ende ghij sultse ach dach weijcken in schoen water ende geuen allen dach vors water ende dan sal mense droeghen een weijnich tot sij suart worden ende ghij sult neemen iij pont suijcker daer suldij in doen j quart waters ende sedt dat te samen opt vier ende scumpt dat schoen ende dees noten suldij steken met iiij gaetkens ende daer suldij in steken naghel en caneel ende ghijbaer wat ghij wijlt ende als den suijkar scoen ghescumpt is dan suldij die noeten daer in doen ende latense lansem staen sieden ende als sij een wijlken ghesoeden hebben soe neemse weeder daer wt set dan suijcker weder opt wier en laet dat staen sieden ende dan doet een droep op een tenen scotel ende alst soe dick wordt dat noch verloept op die scoetel wat dun dan doet die noten daer weder inne ende latse te samen staen sieden soe langhe dan dat opten suijker is dan suldij dat weeder besien op die schotel dat een lutsken verloept mer niet voel ende streijen daer wat ghestoten cruijt in daer nae dat ghijt sterck hebben wilt ende dan ghietet te samen in eenen pot ende latet open staen dan dat qxxt cout is . | 2.201 To pickle nuts One must pick the nuts around Saint Margaret (July 20) and steep them in clean water for eight days. Refresh the water every day. Then dry them until they turn black. Take 3 pound sugar. Add 1 quart water and boil this together on the fire, and skim it. Prick 4 holes in the nuts, and put some clove and cinnamon in them, and ginger, whatever you like. And when the sugar has been well skimmed, add the nuts and let boil softly. Take the nuts out when they have boiled for a while. Put the sugar back on the fire and let is boil. Then put a drop on a pewter dish, and when [the sugar] has a thickness that it is still liquid on the dish, put the nuts back in and let boil together long enough as is ... sugar. Then look again at the sugar on a pewter dish, whether is it is expanding a little but not much. Sprinkle some ground spices in it, as much as one wants a strong [taste], and then pour everything in a pot. Let the pot stand uncovered until it has cooled. sunte - Braekman reads 'siinte'. latense - Braekman reads 'laetense'. ende als sij een wijlen ... staen sieden ende - Augensprung from Braekman. latse - Braekman reads 'laetse'. voel - Braekman reads 'veel'. streijen - Braekman reads 'stroijen'. Contents - Glossary - Top |
2.202 Nog een [recept voor] verse kaas van melk Dan neemt u vette melk en laat deze een nacht uitlekken. Neem dan 3 of 4 eidooiers - voor 2 kazen 3 dooiertjes - en suiker, en roer het door elkaar. Doe het dan in de [kaas]mandjes. Doe er dikke room op als u ze op de schotel doet. dan nempt ... nemen - Waarschijnlijk had er 'dan moet ghij dijck molck nemen' moeten staan. dit is gecorrigeerd door boven de regel 'dan nempt' toe te voegen maar de kopiist is vergeten 'nemen' door te halen. Overigens leest Braekman 'neempt' in plaats van 'nempt'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [202] p.82 noch om platten kees van molck dan nempt ghij dijck molck nemen ende latent eenen nacht verlopen ende suldij nemen iij of iiij doen doeyer van eijer totet tot ij kesen iij doeyerkens ende suijker ende roeret onder een ende dan doeget in die korfkens ende als gijse in die scotel doet dan doeter sanen van romen op . | 2.202 Another [recipe to make] fresh cheese from milk Then take fat milk and let this ... for a night. Then take 3 or 4 egg yolks - for 2 cheeses 3 small yolks - and sugar, and stir it together. Then put it in the [cheese] baskets. Pour thick cream over it when they are put in the dish. dan nempt ... nemen - Probably this should beer 'dan moet ghij dijck molck nemen'. This has been corrected by adding 'dan nempt' above the line, but the copyist forgot to strike through 'nemen'. By the way, Braekman reads 'neempt' in stead of 'nempt'. Contents - Glossary - Top |
2.203 Op ontstoken borsten (?) of iets anders Neem wat tarwemeel, wat lelie-olie, wat ongepijnde honing en een dooier van een ei. Klop dit samen op en maak er een zalf van. Dit is goed als het heetgemaakt is wanneer het ontstoken en open is. Opmerking - Zou dit voor tepelkloven zijn? sverende - Braekman leest 'seerende'. gemacht - Braekman leest 'gemackt'. suert - Braekman leest 'seert. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [203] op sverende borsten of ander neemp wat weijten meel ende wat olij van lelijen ende wat mechden honijch ende eenen doren van eenen xx eij ende dat onder een geslagen ende daer dan een plaster af gemacht heet is goet als suert ende wt is . | 2.203 For an inflamed breasts (?) or something else Take some wheat flour, some oil of lilly, virgin honey, and an egg yolk. Beat this together and make into an ointment. This is good when heated if [the chest is] inflamed and open. Nota - Would this be for inflamed nipples? sverende - Braekman reads 'seerende'. gemacht - Braekman reads 'gemackt'. suert - Braekman reads 'seert'. Contents - Glossary - Top |
2.204 Om zalf tegen schurft (?) te maken Neem wat meiboter, wat witte gember en wat zwavel en rooster (?) dit samen. Doe daarna wat olijfolie erin. daer nae - Braekman leest 'daer na'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [204] om krousalf te maken nempt wat meijse boeter ende wat wijtten ghijnber ende wat sueuel ende brat onder een ende dan doet daer nae wat olij vanden lijf [daerinne] . | 2.204 To make ointment against scabies (?) Take spring butter, some white ginger and some sulphur and roast (?) this together. Then add some olive oil to it. daer nae - Braekman reads 'daer na'. Contents - Glossary - Top |
2.205 Voor een vrouw wier maandstonde te heftig is Neem dan duizendblad en zuring, van elk een handvol, twee handen vol weegbree bladeren en wat brandnetel. Dit moet men samen koken in een mengel wijn[, kook in] tot anderhalve pint, en tweemaal daags een kroes bloedlauw hiervan drinken. meemt - Braekman verbeterd dit stilzwijgend naar 'neemt'. andrehalf - Braekman leest 'anderhalf'. Inhoudsopgave - Glossarium - Begin | [205] voer een vrou die haer stonden te seer heeft soe meemt gerwe ende surkel elcx een hantvol weechbree bladeren twee hantuol een weenich netelen dit salmen te samen zieden in een menghelen wijns tot op andrehalf pinte ende drincken hier sdaechs twe mael van een croesken bloet lauw . | 2.205 For a woman whose period is too vehement Then take yarrow and sorrel, of each a handful, two handfuls broadleaf plantain leaves and some nettles. This must be boiled together in one ... wine[, boil down] to one and a half pint, and drink a mug luke warm twice a day. meemt - Braekman corrects this silently into 'neemt'. andrehalf - Braekman reads 'anderhalf'. Contents - Glossary - Top |